شرح درس:

کتاب چنین گفت زرتشت (۱۸۸۳) نیچه پرمایه‌ترین اثر اوست. این کتاب درواقع جُنگی ادبی-فلسفی‌ است که بالیده‌ترین اندیشه‌های فردیش نیچه را در نثری بسیار شورانگیز به نمایش می‌گذارد. برای خوانندۀ نا‌آشنا با جهان نیچه، گاهْ فهمِ (یا به‌گفتۀ خود نیچه «گُواردنِ») بن‌مایه‌های این اندیشه‌ها به‌سبب چگال بودن، شاعرانه‌ بودن، و یا انبوهِ ارجاع‌های فرامتنیِ نثر او دشوار می‌شود. چنین گفت‌ زرتشت را بارها خوانده‌اند و می‌خوانند، اما انگار پس از هر خوانش، این «کتابی برای همه‌کس و هیچ‌کس» فروکاسته‌ می‌شود به چند گز‌ین‌گویۀ چالش‌برانگیز که امروزه تنها به‌کار ِاستوری کردن و نوشتنِ بایو می‌آید.

هرچند متن نیچه انصافاً سرشار است از چنین جمله‌های «حکمت‌آمیز»ی، اما بساهنگامْ آن اندیشه‌های «مغاکیِ» دگرگون‌سازِ زرتشت در پس چنین برداشت‌های سطحی‌ای گم‌ می‌شوند، و یا حتی فاجعه‌بارتر از این، کاملاً واژگونه فهمیده‌ می‌شوند: مثلا‌ً شاید شنیده‌ باشید که برخی (به‌ویژه خوانندگان جوانِ پرشورِ نیچه) می‌گویند: «نیچه که نیهیلیسته! می‌گه همه‌چی پوچه! ثابت کرده که تهش هیچ‌چی نیست!». چَپکی‌تر و غلط‌اندازتر از این نمی‌شود سخن نیچه را خلاصه کرد! این درحالی است که نیچه خودْ بزرگ‌ترین دشمن چنین اندیشه‌های بیمارگونی بوده است؛ چگونه می‌توان دربارۀ ارزش زندگیْ «نیهیلیست» بود و نوشت:

«زندگی برای چه؟ همه‌چیز باطل است! زندگی یعنی آب در هاون کوبیدن؛ زندگی یعنی خود را سوزاندن و هرگز گرم نشدن». چنین یاوه‌سرایی‌های باستانی را هنوز «حکمت» می‌دانند و ازآن‌جاکه کهنه است و بوی نا می‌دهد، بیش‌تر آن‌ها را پاس ‌می‌دارند. کَپَک‌زدگی نیز شرف می‌بخشد! … پوزۀ چنین دیوانگانی را باید بست ! اینان بر سرِ سفره‌[ی زندگی] می‌نشینند و چیزی با خود نمی‌آورند، حتی اشتهایی خوب! و حال ناسزا می‌گویند که «همه‌چیز باطل است!»… زندگی چشمۀ لذت است.

اگر دنبال چنین فیلسوف «نیهیلیست»ی هستید، فیلسوفی که زندگی را یک بیماری لاعلاج می‌داند، اِمیل سیوران (یا چوران)، «سلطان بدبینی در قرن بیستم»، انتخاب دقیق‌تری است. چنین گفت زرتشت عصارۀ اندیشه‌پویی‌هایی جان‌فرسای نیچه است در ستایش از ارزشِ بی‌کرانِ زندگی انسان با همۀ رنج‌ها و دردهایش و هم‌زمان پدافندی‌ است علیه هر اندیشۀ زندگی‌ستیزِ «پوچی‌گرا»ی امید‌کُش. برای زرتشت نیچه، آن‌چنان‌که خود در اینک انسان می‌نویسد، «درد به‌هیچ‌وجه بهانه‌ای علیه زندگی نیست»؛ «در او [زرتشت] همۀ تناقض‌های [زندگی] در وحدت نوینی حل می‌شوند».

در طول چهار جلسۀ این درس‌گفتار، با هم‌خوانی فرازهایی از متن چنین گفت زرتشت ، چهار اندیشۀ بنیادی نیچه را خواهیم کاوید، اندیشه‌هایی که— خواهیم دید— همگی سرانجام در یک اندیشۀ واحد به ‌هم می‌گرایند: «آری و آمین سترگ و ‌بی‌کران… آری‌گوییِ خجسته‌خواهِ [به زندگی]». در این راه، برای فهم ژرف‌تر این اندیشه‌ها، برخی آثار سرآمد سینمایی را، که مستقیم یا غیرمستقیم از اندیشه‌های نیچه الهام گرفته‌اند، خواهیم کاوید.

ساختار هر جلسه این‌گونه خواهد بود: پس از گفتار آغازین و طرح مسئله، به خواندن منتخبی از متن می‌پردازیم؛ سپس برداشت‌های خود را به بحث می‌گذاریم؛ برش‌هایی از فیلم‌های سینمایی موردنظر را تماشا می‌کنیم؛ و درآخرْ جلسه را با گفت‌وگو به پایان می‌رسانیم.

برای بسیاری، خواندن و بازخواندن چنین گفت زرتشت می‌تواند تجربه‌ای باشد سرنوشت‌ساز، تجربه‌ای که (بدون گزافه‌گویی) برابر است با چند ده جلسه‌ «تراپی». آن‌چه را که با خواندن چند ده کتاب روان‌شناسی عامه شاید بتوان دریافت، چه‌بسا در یک جمله از این کتاب نیچه فشرده شده باشد؛ نمونه‌‌ای بسیار کوچک: ببینید نیچه چگونه علت‌ِ روان‌شناختی ِسال‌ها ادامه‌ یافتنِ ازدواج‌های ناموفق و رابطه‌های پُرتنش را افشا می‌کند: «زوج‌های ناجور را همیشه بدترین کینه‌توزان یافته‌ام. آنان از همۀ جهان تاوان این را می‌خواهند که دیگر تنها نیستند». آری، چنین زوج‌هایی، باوجود تمامی جر‌وبحث‌هایشان، ناباورانه با هم می‌مانند تا در گذر سال‌ها، قطره‌چکانی، از هم‌دیگر، و درنهایت از خودشان، انتقام بگیرند! انتقام از چه؟ انتقام از آن انتخابِ «منطقی»، آن گزینۀ «مصلحت‌اندیشانه»، انتقام از آغاز کردن آن زناشویی‌ِ «همه‌چیزتمامِ» بی‌عشق. در مسیر کاویدن این چهار اندیشه، به بسیاری از چنین بینش‌های باریک‌بینانۀ روانشناختی نیز برخواهیم خورد.

برنامهٔ درس:

جلسۀ نخست: «ابرانسان»

2001: A Space Odyssey (1968)

جلسۀ دوم: «حقیقت»

Blow Up (1966)
Synecdoche, New York (2008)

جلسۀ سوم: «بازگشت جاودان»

Groundhog Day (1993)
El Incidente (The Incident) (2014)

جلسۀ چهارم: «آری‌گویی به زندگی»

The Great Beauty (2013)
زندگی و دیگر هیچ (۱۳۷۰)

---

معرفی مدرس:

بعثت علمی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری ادبیات انگلیسی خود را از دانشگاه تهران دریافت کرده است.

مطالعات و پژوهش‌های او بر فلسفهٔ هنر، زیبا‌شناسی، فلسفهٔ زبان، اگزیستانسیالیسم، و سینما متمرکز است. او همچنین فارغ‌التحصیل دورهٔ فیلمسازی انجمن سینمای جوان است.

او تاکنون کارگاه‌ها و درس‌گفتارهای گوناگون گفتگومحوری در نقد فیلم، نظریه ادبی، زیباشناسی سینما، و فلسفهٔ هنر برگزار کرده است.

اطلاعات برگزاری:

• ۴ جلسه

• زمان برگزاری: چهارشنبه‌ها ۱۳الی ۱۵

• تاریخ شروع: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴

• آدرس کلاس مجازی: قبل از هر جلسه از طریق ای‌میلی که در زمان ثبت‌نام وارد کرده‌اید اعلام می‌شود.

• محل برگزاری کلاس حضوری: تهران، خیابان انقلاب، خیابان وصال شیرازی، کوچهٔ نایبی، پلاک ۲۳، اتاق ۱۱۵، آدرس روی نقشه:

---