شرح درس:

برده‌داری، نسل‌کشی، استبداد، پدرسالاری، تجاوز جنسی، استعمار، استثمار، نژادپرستی، تبعیض، جداسازی، و شیء‌انگاری تنها نمونه‌هایی چشم‌آشنا از پدیده‌ای اجتماعی هستند که با نام «ستم» (oppression) شناخته می‌شود. در این درس‌گفتار سه‌جلسه‌ای دربارة ستم و چهره‌های گوناگونش سخن خواهیم گفت. دربارة تحقق‌های عاملی و ساختاری آن و نقش‌ها و روابط پیچیدة ستم‌گران و ستمدیدگان در این دو موقعیّت بحث خواهیم کرد. هم‌چنین از شکل‌های روانی و مادّی ستم، شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم اعمال آن، و اقسام آسیب‌هایی که ستمدیدگان در این روابط متحمل می‌شوند صحبت می‌کنیم.

اگرچه فهم روزانه‌مان برای تشخیص دست‌کم مصداق‌های آشکار ستم کفایت می‌کند، بحث دربارة چیستی آن تأملی بیش‌تر می‌طلبد. هم‌چنین، اگرچه می‌دانیم که ستم امری اخلاقاً ناپسند و بد است، توضیح ناخوب بودن آن کاری جدی و جداست. رابطة فرد با گروه در موضوع ستم نیز چنان پیچیده است که پاسخ به پرسشی از این دست را مصیبتی بی‌همتا و بدبختانه ناگزیر کرده است: آیا فرد است که ستم می‌بیند، یا گروه، یا فرد چونان عضو گروه؟ پیدایش موقعیتی ستم‌گرانه و پاییدن آن، نسل از پس نسل، نیز دو رویداد متفاوت‌اند با توضیح‌هایی احتمالاً متفاوت.

ان کاد (Ann Cudd) یکی از مفصل‌ترین و دقیق‌ترین تعبیرها را، دست‌کم در حوزة فلسفة تحلیلی، از مفهوم ستم به دست داده است. در این دوره کتاب تحلیل ستم وی را اساس کار قرار خواهیم داد و پس از بحثی مقدماتی دربارة ستم، به شرح درک کاد از این مفهوم خواهیم پرداخت.

برنامهٔ درس:

جلسهٔ اول: درآمد؛ تمایزهای مفهومی و ستم به گروه

در این جلسه نخست به معرفی و بررسی برخی‌ تمایزهای مفهومی مربوط به موضوع ستم می‌پردازیم و سپس با رجوع به دو مقالة فرای و یانگ، دربارة «ستم ساختاری» و «ستم به گروه»‌ بحث خواهیم کرد.

جلسهٔ دوم: جنبه‌های اجتماعی و روانی ستم

در این جلسه به توضیح تعریف کاد (فصول ۱ تا ۳) از مفهوم ستم می‌پردازیم. کاد ستم را بی‌عدالتی‌ای می‌شمارد که بر افراد به‌سبب عضویتشان در برخی گروه‌های اجتماعی تحمیل می‌شود. افزون‌براین، دربارة تبیین کاد از سازوکار‌های روانی‌ انگیزانندة افراد به ستم کردن و ستم کشیدن صحبت خواهم کرد.

جلسهٔ سوم: گونه‌های ستم

کاد (فصول ۴ تا ۶) به‌تفصیل دربارة اَشکال مستقیم و غیرمستقیم اِعمال ستم روانی و مادی سخن گفته است. در این جلسه پس از توضیح این اشکال دربارة برخی از مصادیق آن‌ها صحبت خواهیم کرد.

منابع:

• Cudd, Ann E. (2006), Analyzing Oppression, Oxford: Oxford University Press
• Frye, Marilyn (1983), “Oppression”, in: Marilyn Frye, Politics of Reality: Essays in Feminist Theory, Crossing Press.
• Young, Iris Marion (1990), “Five faces of oppression”, in: Iris Marion Young, Justice and the Politics of Difference, Princeton University Press.

---

معرفی مدرس:

رضا مثمر دارای دکترای فلسفه از دانشگاه بیرمنگهام است و در مؤسسۀ آموزش عالی علوم شناختی (ICSS) به آموزش و پژوهش در جنبه‌های اخلاقی و اجتماعی فعالیت‌های ذهنی اشتغال دارد.

اطلاعات برگزاری:

• ۳ جلسه

• زمان برگزاری: چهارشنبه‌ها ۱۶ الی ۱۸

• تاریخ شروع: ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴

• آدرس کلاس مجازی: قبل از هر جلسه از طریق ای‌میلی که در زمان ثبت‌نام وارد کرده‌اید اعلام می‌شود.

• محل برگزاری کلاس حضوری: تهران، خیابان انقلاب، خیابان وصال شیرازی، کوچهٔ نایبی، پلاک ۲۳، اتاق ۱۱۵، آدرس روی نقشه:

---