محتوای درس:

هرچند فیلسوفانی مانند آیزایا برلین و پیتر لَزلِت در میانه‌های قرن بیستم فیلسوفان سیاسی نام‌داری به‌شمار می‌‌آمدند، همگان بر این نکته توافق دارند که زایش فلسفۀ سیاسی تحلیلی را باید انتشار کتاب نظریه‌‌ای دربارۀ عدالت جان رالز در ۱۹۷۱ به‌شمار آورد. رالز در اين کتاب با مطرح کردن مفاهيمی مانند وضعيت نخستين، تعادل تأملی، و پردۀ بی‌خبری و با کمک چهارچوبی برگرفته از روش‌‌شناسی کانت و نظريۀ قرارداد روسو، عدالت را به‌عنوان مهم‌‌ترين مفهوم فلسفۀ سياسی مطرح کرد و دستگاه مفهومی پيچيده‌‌ای را برای سنجش عدالت نهادی به‌‌وجود آورد. رالز تحقق عدالت نهادی را تضمين‌کنندۀ تحقق عدالت در روابط فردی و اجتماعی افراد می‌‌داند و از اين نظر، موضع او در ميانۀ طيفی قرار می‌‌گيرد که در يک سر آن سوسياليست‌‌ها و مارکسیست‌‌ها و در سر ديگر آن ليبرال‌های راست‌‌گرا قرار دارند. پس از رالز تعداد زیادی از فیلسوفان طراز اول در سنت تحلیلی به فلسفۀ سیاسی روی آوردند و برخی از جذاب‌ترین نظریات فلسفی پایان قرن بیستم و اوایل قرن بیست‌ویکم را دربارۀ موضوعاتی مانند عدالت، برابری، آزادی، اقتدار، سعادت اجتماعی، دموکراسی، حق، و سرکوب دولتی عرضه کردند.

در این درس دو مفهوم از مهم‌‌ترین مفاهیمی که در پنج دهۀ گذشته در این سنت مطرح شده‌‌اند و دربارۀ آن‌ها مناقشات بسیار صورت گرفته به گونه‌‌ای مختصر اما دقیق معرفی خواهند شد و موردبحث انتقادی قرار خواهند گرفت. این مفاهیم عبارت‌اند از: آزادی و برابری.

این درس عمدتاً به بحث دربارۀ نوشته‌های فیلسوفان سیاسی پس از رالز اختصاص دارد که از مهم‌‌ترین آن‌ها می‌توان به نیگل، اسکنلن، پارفیت، نوزیک، دورکین، کوئن، و اندرسن اشاره کرد. ازآن‌جاکه مفاهیم آزادی و برابری هم‌چنان مناقشه‌‌برانگیزترین مباحث فلسفۀ سیاسی به‌شمار می‌‌آیند، هدف‌‌ درس این است که با معرفی دقیق مبانی نظریات برخی از این فیلسوفان دربارۀ مفاهیم موردبحث، زمینه را برای آشنایی عمیق‌‌تر با این موضوعات از طریق آثار دست‌‌اول فراهم کند. هدف نهایی آن است که مخاطب غیرمتخصص نیز در پایان درس درکی منسجم و تاحد امکان روشن از مهم‌ترین نظریه‌ها و چالش‌‌های مربوط به مفاهیم موردبحث پیدا کند.

در ادامۀ این درس به معرفی مهم‌ترین نظریه‌ها و مفاهیم دربارۀ عدالت سیاسی می‌پردازیم. بحث‌های مربوط به چیستی عدالت و چگونگی تحقق آن، تنش میان آزادی و عدالت، حدود و معقولیت بازار آزاد و امکان دست‌یابی به عدالت در آن، و لزوم یا عدم لزوم دخالت دولت در توزیع خواسته‌های اجتماعی از مهم‌ترین و مناقشه‌برانگیزترین مسائل فلسفۀ سیاسی معاصر در سنت تحلیلی بوده است. در جلساتی که دربارۀ عدالت سخن می‌گوییم موضوع بحث را به تنش‌ها و تفاوت‌های نظریه‌های عدالت رالز (Rawls) و نوزیک (Nozick) اختصاص خواهیم داد. ابتدا این نظریه‌ها را به‌گونه‌ای فشرده اما حتی‌الامکان دقیق معرفی خواهیم کرد و سپس خواهیم کوشید شباهت‌ها و تفاوت‌های آن دو را با ارجاع به مبانی فکری هریک توضیح دهیم. فهم درست مواضع این دو فیلسوف سیاسی زمینه را برای پاسخ دادن به برخی از مسائلی که بالاتر مطرح کردیم آماده می‌کند.

اهداف درس:

بخشی از اهدافی که در این درس پی‌گیری می‌شوند عبارت‌اند از:

• آشنایی با آرای برخی از مهم‌ترین فیلسوفان تحلیلی مانند رالز و نوزیک درباره عدالت، برابری و آزادی و نسبت میان آنها.

• آشنایی با برخی از مهم‌ترین مفاهیم فلسفه سیاسی نظیر عدالت توزیعی، برابری­‌خواهی شانسی، برابری­خواهی نسبت­مند، آزادی مثبت و منفی.

• خواندنِ و مواجهه با متون فلسفی کلاسیک و فهم و درک آنها و همچنین توسعهٔ مهارت‌های نقادی، نوشتن، و بحث سازنده در باب موضوعات فلسفی.
  
  

منابع درس:

بستهٔ مقالات درس که شامل تمام مقالات الزامی و اختیاری مشخص‌شده در برنامهٔ درس است.

برنامهٔ درس:

جلسهٔ اول: آزادی بنیادین در مقام مسئله‌ای فلسفی: برخی چالش‌ها و راه‌حل‌ها.

Sagar Paul. (2024) Basic equality, Chapters 1 & 2

جلسهٔ دوم:نگاهی به ترمینولوژی برابری در فلسفهٔ سیاسی معاصر.

Floris Giacomo and Kirby Nikolas (Edited) (2024) How Can We Be Equals? Basic Equality: Its Meaning, Explanation, and Scope, Chapter 1.
Gaus Gerald. (2000) Political Concepts and Political Theories, Chapter 6.

جلسهٔ سوم: نظریهٔ عدالت رالز: جامعه سیاسی به‌سامان، اصل اول عدالت، اصل تمایز.

Pogge Thomas. (2007) John Rawls: His Life and Theory of Justice, Chapters 5 & 6 & 8.
(optional) Freeman Samuel. (2007). Rawls, Routledge, Chapters 1 & 2 & 3.

جلسهٔ چهارم: آیا نظریهٔ عدالت توزیعی رالز برابری‌خواهانه است؟

Kaufman Alexander. (2018) Rawls’s Egalitarianism, Chapters 5 & 6.

جلسهٔ پنجم: نظریهٔ عدالت استحقاقی نوزیک: اصول ومبانی.

Nozick, Robert. (1974) Anarchy, State and Utopia, Blackwell Published Ltd. (especially Chapter 7, Distributive Justice).

جلسهٔ ششم: نوزیک علیه رالز: شرح حمله.

Cohen G.A. (1995) "Robert Nozick and Wilt Chamberlain: How Patterns Preserve Liberty" in Self-Ownership Freedom and Equality, Cambridge University Press.
Hunt, Lester (2015) Anarchy, State, and Utopia-An Advanced Guide, chapter 8.

جلسهٔ هفتم: برابری از نگاه دورکین: برابری در رفاه

Dworkin Ronald. (1981) "What is Equality? Part 1, Equality of Welfare", Philosophy and Public Affairs, 10:185-246.

جلسهٔ هشتم: برابری از نگاه دورکین: برابری در منابع

Dworkin Ronald. (1981) "What is Equality? Part 2, Equality of Resources", Philosophy and Public Affairs, 10:283-345

معرفی مدرس:

امید کریم‌زاده فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد فلسفه در گرایش منطق از دانشگاه علامه طباطبایی و دکترای فلسفۀ تحلیلی از پژوهشگاه دانش‌های بنیادی است. از سال ۱۳۹۴ به عضویت هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی درآمده و تاکنون در این دانشگاه به تدریس مشغول بوده و همکاری خود را به‌عنوان محقق با پژوهشگاه دانش‌های بنیادی ادامه داده است. از حوزه‌های پژوهشی او می‌توان به معرفت‌شناسی تحلیلی، فلسفۀ سیاسی، و فلسفۀذهن اشاره کرد که در آن‌ها به تدریس دانشگاهی نیز اشتغال دارد. او تا به امروز مقالات گوناگونی در مجلات پژوهشی داخلی و بین‌المللی منتشر کرده است و کتاب تألیفی او با عنوان معرفت‌شناسی اختلاف‌نظر در دست انتشار است.