چون این اولین باری است که درباره منطق سمبولیک بحثی آغاز میشود نیکوتر آنست که دانشمندان ریاضی‌دان (که صلاحیت و نیروی تحقیق و بررسی در چنان مواضیعی را دارند) این مبحث پیچیده را برای دانش‌دوستان ایرانی روشن سازند. و مخصوصاً از آقای دکتر هشترودی استاد عالیقدر ریاضیات، که یگانه دانشمند متبحر در لوژیستیک هستند، انتظار میرود اجازه دهند همگان از فیضان نبوغ ایشان بهره‌ور شوند و فارسی‌زبانان را بطریق آشنائی با منطق علمی راهنما گردند.
تا جایی که می‌دانم، نخستین اثری که در زبان فارسی درباره منطق جدید (منطق ریاضی) منتشر شده است ترجمه مقاله‌ای است از آ. ولف با عنوان «لوژیستیک» که در شهریور ۱۳۲۸ (۱۹۴۹) در شماره ۶ مجله دانش (صص. ۳۲۴-۳۱۶) منتشر شده است.1
مقاله را، که البته در نقد منطق جدید است، شاعر مشهور هوشنگ ایرانی (۱۳۵۲-۱۳۰۴) ترجمه کرده است. مترجم، که مدرک دکتری ریاضیات داشته است، در ابتدای مقاله مقدمه‌ای نوشته است که در آن به‌اختصار به معرفی آنچه منطق جدید یا سمبولیک نام گرفته می‌پردازد و از برخی چهره‌های شناخته‌شده‌ی آن نظیر فرگه، پئانو، ددکیند،هیلبرت، راسل، وایتهد، «لودویک ویت گنشتاین»، فرنک رمزی، کارناپ، و گودل نام میبرد. او در مورد محتوای این مقاله می‌گوید:
«ولف» منطق‌دان انگلیسی که هنوز پای‌بند منطق باستانی است، در مقاله خود بر علمای علم منطق ریاضی حمله میبرد و بخیال خود کوشش میکند نقاط ضعفی در ابداعات آنها بدست آورد، ولی از مطالعه مقاله بخوبی واضح خواهد شد که کوشش او بجائی نرسیده است. مخالفت او خاصه متوجه لوژیستیک و نظریه تطابق ریاضیات بر منطق است. و این مخالفت را با وضعی کینه‌آمیز اعمال میکند. این مقاله گذشته از مطالبی که درباره منطق علمی در بردارد، دال بر استحکام پایه‌های منطق جدید میتواند باشد.2
به‌جز آموزه‌ی منطق‌گرایی که در این گفته و دو جای دیگر از مقدمه به آن اشاره شده است، مقدمه کوتاه هوشنگ ایرانی دربردارنده اشاراتی به تمایز راسل میان «سمبولهائی که موجودی را نامگذاری نمیکنند بلکه آنرا وصف مینمایند، و «نام‌ها»»، نظریه «تیپ»های راسل، بحث راسل از «توصیفهای محدود»3 و مقایسه آنها با «توصیفهای نامحدود»4 است. همچنین به نظر می‌رسد نخستین ارجاع به فرگه در زبان فارسی و اشاره به دو کتاب مبانی حساب5 و قوانین پایه حساب6 او در این مقدمه باشد.
برخی از دیگر آثاری که در این مقدمه ذکری از آنها شده است اینها هستند (با وفاداری به املا و ترجمه هوشنگ ایرانی): «اصول ریاضیات» راسل و وایتهد، «فرمولر ریاضیات» پئانو، « اصول لوژیستیک» کارناپ،« اصول منطق تئوری» هیلبرت و آکرمان، و همچنین مقاله مشهور گودل، «تحقیقی درباره قضایائیکه در کتاب (اصول ریاضیات) و مباحث نظیر آن از نظر منطق رسمی مشکوک است.»7
-
کتاب مدخل منطق صورت غلامحسین مصاحب، که نخستین اثر مبسوط در منطق جدید در زبان فارسی است، شش سال پس از این مقاله منتشر شده است و نمی‌دانم که آیا در این فاصله اثر دیگری در این باره منتشر شده است یا نه. ↩
-
من نتوانستم اصل مقاله آ. ولف را پیدا کنم. ↩
-
definite descriptions[?] ↩
-
indefinite descriptions[?] ↩
-
Grundlagen der Arithmetik ↩
-
Grundgesetze der Arithmetik ↩
-
من اثر دیگری از ایرانی در باب منطق پیدا نکردم. اما او در همان سال ۱۳۲۸ در دوشماره دیگر از «دانش» دو فصل اول از کتاب «دانش بشر» (Human Knowledge) راسل را ترجمه کرده است که تنها یک سال پیش از آن (۱۹۴۸) منتشر شده بوده است. ↩
اشتراک‌گذاری