ماری توسو (۱ دسامبر ۱۷۶۱ - ۱۶ آوریل ۱۸۵۰)

قالب‏‌ساز مومی و تاجر سوئیسی، ماری گروشولتس،¹ مشهور به «مادام توسو»،² در استراسبورگ زاده شد. دختر سربازی آلمانی به‏ نام یوزف گروشولتس بود که در جنگ هفت‏‌ساله در ارتش خدمت می‌کرد. ماری بعد از مرگ پدرش به دنیا آمد و دوران کودکی‌اش را هم‏راه مادر بیوه و خدمتکارش، ان-مارى والدر،³ در برن گذراند. در ۱۷۶۶ دایی‌اش، دکتر فیلیپ کورتیوس، او را به فرزندی پذیرفت و قالب‏‌سازی مومی را به او آموخت و توسو در قالب‏‌سازی مومی مهارت بسیار یافت. پس از مهاجرت دایی‌اش در ۱۷۷۰ به پاریس برای افتتاح نمایشگاه مومی، ماری و مادرش نیز به پاریس رفتند و به کورتیوس ملحق شدند.

ماری در همان کودکی در پاریس با افراد مشهوری چون وُلتر، روسو، فرانکلین، و دیدرو آشنا شد. او در نوجوانی برای آموزش گل‌سازی به مادام الیزابت، خواهر لویی شانزدهم، به قصر ورسای فرستاده شد. نخستین کار قالب‏‌سازی مومی توسو در ۱۷۷۸ از چهرۀ ژان ژاک روسو بود. بعدها، چهره‏‌هایی چون ولتر و بنجامین فرنکلین را هم مدل کارهای خود قرار داد. او در جریان انقلاب فرانسه با افراد مهمی ازجمله ناپلئون بناپارت و روبسپیِر ملاقات کرد.

 در دهم اوت ۱۷۹۲، سه برادر و دو دایی‌اش در دفاعی شجاعانه در توئیلری کشته شدند. ماری تعدادی از سرهای بی‌جان قربانیان «دورۀ ترور» را برای ساختن ماسک‌های مومی مدل کرد که این موضوع باعث دست‏گیری و محکومیت او شد. مدت کوتاهی در دورۀ ترور زندانی و هم‏بند ژوزفین بوئارنه⁴ بود. حکم ماری اعدام با گیوتین بود، ولی به‏‌صورت معجزه‌آسایی نجات یافت. از او خواسته شد تا ماسک مرگ قربانیان گیوتین را بسازد. وقتی انبوه جمعیت به باستی هجوم بردند، او مجبور بود ماسک مرگ افراد مشهور انقلاب چون لویی شانزدهم، ماری آنتوانت، مارا،⁵ و روبسپیر را نیز بسازد. ماسک‌های مرگ او هم‏چون پرچم انقلاب در راه‏پیمایی‌هایی که در خیابان‌های پاریس برگزار می‌شد برافراشته شد.

 با مرگ کورتیوس در ۱۷۹۴ تمام آثار مومی و موزه‌اش به ماری به ارث رسید. در ۱۷۹۵، با مهندسی به‏نام فرانسوا توسو، پسر خانواده‏ای ثروت‏مند، ازدواج کرد و صاحب دو فرزند به‏‌نام‌های ژوزف و فرانسوا شد، اما زندگی خانوادگی موفقی نداشت و در ۱۸۰۰ از شوهرش جدا شد. در ۱۸۰۲ مادام توسو هم‏راه پسر چهارساله‌اش ژوزف به انگلستان رفت. درحدود ۳۳ سال در سفرهایی که در بریتانیا داشت نمایشگاه‌هایی از آثار مومی‌اش برگزار می‌کرد. در ۱۸۲۱، پسر دیگرش، فرانسوا، نیز به او پیوست.   او نخست در لوکئوم ساکن شد و  نمایشگاهش را در آن‏جا دایر کرد. آثار او بر کارهای مومیِ لیدی سامِن،⁶ که از اوایل قرن هجدهم تا ۱۸۱۲ در خیابان فلیت⁷ به نمایش درآمده بود، برتری داشت. سپس، موزه‌اش را به بلک‌هیت⁸ منتقل کرد و بعدها کارهای او در شهرهای بزرگ بریتانیا به نمایش درآمد. توسو بسیاری از آثارش را در حادثۀ غرق شدنِ کشتی در دریای ایرلند، هنگام سفر به این کشور، از دست داد.

در ۱۸۳۳ اولین نمایشگاه دائمی‌اش را در خیابان بیکر لندن برپا کرد که بازدیدکنندگان بسیاری داشت. در ۱۸۳۸، سرگذشتش را به‌‏صورت کتاب درآورد. هشت سال پیش از مرگش نیز دارایی‌ها و آثارش را بین دو پسرش تقسیم کرد. او در ۱۸۴۲ تک‏‌چهرۀ خود را ساخت که هنوز در ورودی موزه‌اش قرار دارد. برخی از آثار مومی او هنوز هم در همان موزه‌اند. توسو در ۸۸ سالگی در لندن درگذشت. لوح یادبودی از او در سمت راست صحنِ کلیسای کاتولیک سنت‌مری در لندن وجود دارد. موزۀ مومی «مادام توسو» امروزه یکی از جذابیت‌های توریستی لندن و از معروف‌ترین موزه‌های جهان است که پیکره‌های افراد سرشناس جهان در آن‏جا به نمایش گذاشته شده است.

 منابع:

Chambers Biographical Dictionary, Melanie Parny, 1997, p. 1857.
Dictionary of National Biography, George Smith, 1882, vol. XIX, p. 1306.
The Concise Dictionary of Art and Artists, lan Chilvers, Oxford, 1990, p. 498.
The Dictionary of 20th-Century Art, lan Chilvers, Oxford, 1999, p. 548.
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/610619/Marie-Tussaud